1943

Omgekomen inwoners Laren

Oppakken Joodse medebewoners, standrecht en Arbeideinsatz

Het oppakken van joodse medebewoners en onderduikers gaat op grote schaal door. Zo ook in Laren.

Op 1 mei 1943 wordt door de Duitse bezetter het Standsrecht ingevoerd voor heel Nederland. Er geldt een uitgaansverbod van 20.00 tot 06.00 uur. De Reichskommissar für die besetzten Niederländischen Gebiete heeft op grond van de artikelen 62 en volgende der verordening openbare orde 1943 met onmiddellijke werking voor het bezette Nederlandse gebied in zijn geheel het politiestandrecht afgekondigd.


Iedereen die werk weigert, die illegaal een wapen bezit, die pamfletten vervaardigt of verspreid en of die zich tegen de openbare macht verzet wordt standrechtelijk veroordeeld en wordt derhalve ingevolge art. 68 der verordening openbare orde 1943 in het algemeen gestraft met de dood. De höhere SS- und Polizeiführer beim Reichskommissar für die besetzten Niederlandischen Gebiete heeft op grond van art. 64 der verordening openbare orde 1943 beschikt dat de aan mij ondergeschikte SS- en politie-eenheden mogen schieten onverwijld zonder waarschuwing, wanneer samenscholingen van welke aard ook plaats vinden of wanneer meer, dan vijf personen op openbare wegen of pleinen zich verzamelen.


Arbeideinsatz

In 1943 kwam er een tekort aan arbeiders in de Duitse oorlogsindustrie en ook aan mensen om de maatschappij enigszins draaiend te houden. In alle landen werden er mensen gezocht uit de bezette gebieden. In het begin was dat op vrijwillige basis maar medio 1943 kwam er een verplichting (Arbeidsinzet) om in Duitsland te gaan werken. Dat was zwaar werk, met slechte huisvesting en voedselvoorziening. Daarbij zijn veel mannen gestorven of gehavend teruggekomen.

Emanuel Querido

Geboren: Amsterdam, 6 augustus 1871

Overleden: Sobibor, 23 juli 1943

Bereikte de leeftijd van 71 jaar

Beroep: Uitgever

Jane Querido - Kozijn

Geboren: Amsterdam, 12 november 1866

Overleden: Sobibor, 23 juli 1943

Bereikte de leeftijd van 76 jaar

Emanuel Querido was een zoon van Aron Querido en Esther Lopes Dias.

Als jongeman leerde hij het diamantvak, maar vestigde zich in 1899 als zelfstandig boekhandelaar op de Binnen-Amstel in Amsterdam. Datzelfde jaar trad hij in het huwelijk met Jane Kozijn. Het echtpaar kreeg één zoon.


Emanuel Querido was aanvankelijk een kleine boekhandelaar, maar begon in 1915 de uitgeverij N.V. Em. Querido in Amsterdam. Sinds 1929 woonde het gezin op de Neuhuysweg in Laren.


In het voorjaar van 1933 werd op initiatief van Emanuel Querido de exiluitgeverij N.V. Querido Verlag opgericht. Hier werden Duitstalige werken uitgegeven die in Duitsland onder Hitler niet meer konden worden gepubliceerd. Na 1940 werd de uitgeverij onder beheer gesteld van een Verwalter.

In 1943 dook Emanuel Querido met zijn vrouw onder in Blaricum. Zij werden echter verraden.

Hoe het met de uitgeverij is gegaan zijn diverse boekwerken verschenen. oa Verborgen boeken. Em. Querido’s Uitgeverij tijdens en na de bezetting, Arjen Fortuin, Hugo van Doornum, Willem van Toorn ISBN: 978 90 214 5808 3


Maker van het naambordje en motivatie: Sil Wijnvoord


Vanaf 1981 werk ik in de bibliotheek van Laren en er zijn in al die jaren veel Querido boeken door mijn handen gegaan. Vooral de jeugdboeken hebben mijn speciale aandacht. Veel bekende Nederlandse auteurs van jeugdboeken zoals Ted van Lieshout, Toon Tellegen, Bart Moeyaert en Anna Woltz geven boeken uit bij Uitgeverij Querido. Verhalen voor kinderen en jeugd die mooi van taal zijn, over interessante onderwerpen gaan en kinderen motiveren en inspireren om te lezen.


Om deze rede vind ik het bijzonder om voor het echtpaar Maan en Jaan Querido een herdenkingsbordje te mogen maken. En dat verhalen levend blijven en moeten worden doorverteld. Zeker in een tijd waarin we nu leven.

Sophia Ricardo

Geboren: Amsterdam, 30 maart 1886

Overleden: Auschwitz, 7 juli 1944

Bereikte de leeftijd van 58 jaar

Woonde vanaf januari 1942 op de Houtweg in Laren.


Moest verhuizen naar Amsterdam op 2-2-1944 naar de Hondecoetersstraat 4 .

Waarschijnlijk via Westerbork op 18 kvet 1944 (Slowaaks) op 18 april 1944 in Theresienstadt.

In Auschwitz overleden op 7 juli 1944.


Maker van het naambordje en motivatie: Elize van der Werff,

Over Sophia is niet veel bekend . Omdat zij joods is heb ik een mooie davidster getekend en de chai: Het Hebreeuwse woord Chai betekent in het Nederlands 'leven'. Het Jodendom hecht grote waarde aan het leven en het woord 'chai' staat symbool voor de waarde die aan het leven gehecht wordt en de hoop die daarmee gepaard gaat. Er was misschien hoop , maar het leven werd Sofia niet meer gegund.

Lambertus Berend Jan Stronkhorst

Geboren: 16 mei 1921 te Bussum

Overleden: 6 juli 1943 Strassbourg, dept Bas Rhin

Bereikte de leeftijd van 22 jaar

Beroep: landbouwdeskundige

Lambertus was landbouwdeskundige en woonde op de Vredelaan in Laren. Zijn vader was de kunstschilder Barend Johan Stronkhorst, geboren op 20 februari 1876 te Harderwijk. Hij vormde zichzelf in het schilderen, tekenen en etsen. Hij woonde en werkte in Abcoude-Proosdij tot 1908, Laren tot 1910, De Werken en Sleewijk tot 1911, Laren tot 1919 (op de Hilversummerweg 486 Molenweg 2 Adresboek: Laren-Blaricum 1914/1916!), Bussum tot 1943 en daarna voorgoed in Laren. Daarnaast was hij ook hotelhouder. Barend Johan Stronkhorst overleed te laren op 6 november 1953.


Er is weinig over Lambertus bekend. Het ziet er naar uit dat hij bij de Arbeidseinsatz in Duitsland is overleden, maar zijn laatste rustplaats doet anders vermoeden.


Hij ligt op het Nederlands ereveld Orry-la-Ville. (B/R 2 5). Dit is een militaire erebegraafplaats. Voor Nederlandse slachtoffers die tijdens de WOII omkwamen in Frankrijk. Het ligt net boven Parijs en er bevinden zich 114 graven van Nederlandse Militairen.


Op het ereveld bevinden zich ook drie gedenkplaten met namen van nog eens 108 Nederlandse slachtoffers. Op twee platen staan de namen van de soldaten die omkwamen bij de torpedering van het SS Pavon bij Duinkerken op 20 mei 1940. Op de andere gedenkplaat staan de namen van leden van de verzetsbeweging Union Patriotique Neerlandaise (Wikipedia).


Maker van het naambordje: Liesbeth Does

Stefanus Johannes Calis (Stef)

Geboren: 2 juli 1924 te Laren

Overleden: 6 juli 1943 Wattensted/Salzgitter

Bereikte de leeftijd van 18 jaar

Beroep: Framer in tapijtfabriek (metselaar)

Stef was de zoon van de metselaar Ruth Calis en zijn vrouw Johanna Mulder. Het gezin woonde op de Elleboogweg (Nu Ericaweg) in Laren en telde vijf kinderen: Anna (Annie) (1923), Stefanus (Stef) Johannes (1924), Johanna (Jopie) Everdina (1930), Johannes (Jan) Rutgerus(1934) en Rudolf (Rudi) Johannes (1941).

Na de lagere school moest Stef ook metselaar worden en heeft daar een opleiding voor gekregen. Maar in de oorlogstijd was er geen werk en werkte hij net als vele jongeren in de tapijtfabrieken in Laren. Bij hem was dit tapijtfabriek Willard op de Cornelis Bakkerlaan.

Na een woldiefstal in de tapijtfabrieken in 1942 werden daar groepen jongeren van verdacht. En ook Stef werd toen opgehaald voor verhoor. Zijn vader heeft toen de agent van zijn erf gestuurd. De diefstallen bleken door anderen te zijn gedaan.


In januari 1943 werd hij weer door dezelfde politieagent opgehaald. Volgens de politie op verzoek van de Sicherheids Dienst. Hij werd vervoerd naar de Euterpestraat in Amsterdam (SD-kantoor). Vandaar naar kamp Amersfoort, kamp Vught en uiteindelijk naar Wattensted/Salzgitter. (Sub kamp van Neuengamme). Het laatste kamp was een werkkamp. Hier kwam hij al snel terecht in lager 21 (Een zgn Heropvoedingskamp).


De omstandigheden waren zo slecht dat vrijwel niemand hier levend uit kwam. Daar is hij in de ziekenboeg overleden. In 3 maanden tijd is deze sportieve 18-jarige jongeman aan difterie overleden


Na de oorlog hebben zijn ouders pogingen gedaan de politieagenten die hem hebben opgehaald en vervoerd veroordeeld te krijgen. Daar is zelfs voor geschreven naar de Procureur Generaal en Koningin Wilhelmina.


Maker van het naambordje en motivatie: John Timmerman,

Op het naambordje een deel van de spelerskaart van Stef Calis. Hij voetbalde bij LFC Laren. In het laatste jaar bij de senioren op zondag.

Dit relikwie kwam tevoorschijn uit de kast toen mijn moeder was overleden. Nooit eerder gezien. Wij wisten wel dat Stef de broer van mijn moeder in de oorlog was overleden. En ik ben bij Hannover ook wel een keer bij de erebegraafplaats gaan kijken. De oorlog leefde wel voor in de familie. Er waren dingen die wij niet deden. Dat was ons wel duidelijk gemaakt.

Verder ben ik pas te weten gekomen dat ik naar mijn oom vernoemd ben. Hij heette Stefanus Johannes. Bij mij is het net andersom Johannes Stephanus.

Emily Polak-Nijkerk

Geboren: 5 juni 1868 te Londen

Overleden: 6 mei 1943 Westerbork

Bereikte de leeftijd van 74 jaar

Beroep: zonder

Emily (roepnaam Milly) Nijkerk was de echtgenote van Henri Polak. Vanaf 1906 bewoonde het echtpaar Polak villa ‘De Heipaal’, op de Engweg te Laren. Emily en haar man waren erg gastvrij en gul. In mei 1940 hebben zij geprobeerd vanuit IJmuiden naar Engeland te vluchten, maar ze kwamen te laat en hebben de laatste boot gemist. Via onderduik in Amsterdam keren zij terug naar Laren.


De gezondheid van Milly Polak is in de oorlog zorgwekkend. Zij is opgenomen in het Ziekenhuis. Na de dood van Henri (18-2-1943) informeren de Duitsers regelmatig of ze nog niet beter is, zodat ze haar kunnen deporteren. Begin mei is hun geduld kennelijk op. Een aangetrouwde neef, Carl Antingh Vogel, rijdt de doodzieke Emily met zijn auto naar Westerbork. Zij overlijdt daar op 6 mei 1943 in de ziekenbarak. Daarmee ontkomt ze aan de deportatie naar Sobibor en de dood in de gaskamer. Op 7 mei 1943 wordt zij gecremeerd. De urn met haar as is op de joodse begraafplaats in Muiderberg bijgezet.


Henri Polak (22-02-1868/18-02-1943) had gestudeerd in Londen en heeft Emily daar waarschijnlijk ontmoet. Henri was een belangrijke vakbondsman (Nederlandse Diamantbewerkers Vereniging) en is eerste- en tweede kamerlid geweest. Daarnaast werd hij voorzitter van het Wereldverbond van Diamantbewerkers. Op zijn initiatief kwam in 1905 het Nederlands Verbond van Vakverenigingen (NVV) tot stand.


Bij de oprichting van de Sociaal-Democratische Arbeiders Partij (SDAP) in 1894 behoorde Polak eveneens tot de initiatiefnemers. In de jaren ‘30 waarschuwde hij in felle bewoordingen voor het opkomend nationaal-socialisme. Op 18 juli 1940 is hij door de Duitse bezetter als één van de eerste Nederlanders gearresteerd. Na een half jaar werd hij in een 'rusthuis' geplaatst, waar met name de geneesheer-directeur hem een moeilijke tijd bezorgde. In juli 1942 mocht hij, doodziek, naar huis, waar hij op 18 februari 1943 aan een longontsteking overleed.

(Bron: Het dorp, de oorlog, de mensen van Irene Hilhorst en Teun Koetsier)


Maker van het naambordje en motivatie: Anita Cante, Sophie en Max van der Pas,

Emily was getrouwd met Harry die al eerder in de oorlog was overleden in Laren. Samen wonen ze op de Engweg het idee is geweest dat het een soort naambordje is voor op een huis waarbij hun afkomst en ook werkzaamheden in het dagelijks leven voorkomen , vandaar het zwart met goud de naam en de data zijn in het klein geschreven vanwege de fragiliteit van het leven.

Isidore Keesing

Geboren: 21 mei 1876 Amsterdam

Overleden: 14 mei1943 Sobibor

Bereikte de leeftijd van 66 jaar

Beroep: Voorzitter RvA Utrecht

Eva Keesing-Stranders

Geboren: 16 oktober 1874 Amsterdam

Overleden: 14 mei1943 Sobibor

Bereikte de leeftijd van 68 jaar

Isodore en Eva Keesing trouwden op 1 september 1925 in Laren.

Isodore had een sterke rol in de Raden van Arbeid en zag het gevaar aankomen.

Zie ook: KEESING, Isidore | BWSA (socialhistory.org)

Bij de inval van de Duitsers in mei 1940 deden Keesing en zijn vrouw een poging tot zelfdoding. Gealarmeerde buren sloegen echter een ruit in. Na een langdurig verblijf in het ziekenhuis genazen Keesing en zijn vrouw van de gasvergiftiging. Op 1 februari 1943 moesten zij Laren verlaten en begon via Amsterdam de reis die enkele maanden later in Sobibor eindigde.


Maker van het naambordje: Jan Peter Hofstee


Izak Bartels

Geboren: 3 juni 1900 Hilversum

Overleden: 27 augustus 1943 Auschwitz

Bereikte de leeftijd van 43 jaar

Beroep: winkelier in manifacturen

Eefje Bartels-Kant

Geboren: 22 juni 1900 Hilversum

Overleden: 27 augustus 1943 Auschwitz

Bereikte de leeftijd van 43 jaar

Beroep: winkelier in manifacturen

Lena Bartels

Geboren: 16 mei 1900 Hilversum

Overleden: 27 augustus 1943 Auschwitz

Bereikte de leeftijd van 10 jaar

Beroep: winkelier in manifacturen

Izak Bartels en Evra Bartels-Krant (Eefje) hadden een manufacturen zaak.

Zij hadden 1 dochter Lena (10 jaar).

Zij zijn met z’n drieën overleden op 27 augustus 1943 in Dachau.

ge_30_9_1932_geboorte_lena


Maker van het naambordje en motivatie: Elize van der Werff,

Isaac en Eefje hadden een manufacturen zaak. Ik heb geprobeerd mij een joods gezin voor te stellen en heb het zo getekend, zodat het bij elkaar hoort.

En om ze nog extra bij elkaar te laten horen heb ik een randje met kleine bloemetjes er onder geschilderd , bij alle drie het zelfde.

Clarence van der Tonge-Koster

Geboren: 25 juli 1878 te Bussum

Overleden: 2 juli 1943 Sobibor

Bereikte de leeftijd van 64 jaar

Beroep: onderwijzeres

Hendrika van der Tonge

Geboren: 13 juli 1909 te Laren

Overleden: 4 juni 1943 Sobibor

Bereikte de leeftijd van 33 jaar

Beroep: lerares

Clarence was de echtgenote van de bekende kunstschilder Lammert van der Tonge. Zij is een dochter van Mozes Marcus Koster en Hendrika van der Tonge.

Ze trouwde 7 september 1905 met Lammert van der Tonge (34 jaar, kunstschilder van beroep), zoon van Levie Lammert van der Tonge en Elsje Soesman Rudelsheim. Lammert van der Tonge is al in december 1937 overleden. Er is een straat in Laren naar hem vernoemd.


Clarence heeft een middelbare schoolopleiding doorlopen en was onderwijzeres. (L.O, Fr. En D.E.) Zij was ook bestuurslid van de Berg-Stichting. Het gezin woonde op de Oude Naarderweg in Laren.

Hendrika is de dochter van Clarence en Lammert.

Hendrika van der Tonge was een lerares op de Montessorischool aan de Driftweg te Huizen (NH). Deze school, de 'Nieuwe school' geheten bevond zich toentertijd op de scheiding van de Zuiderzeeduinen en het daarachterliggende landbouw- en heidegebied.

Zij zat tot 1 juni 1943 in Kamp Westerbork en is toen naar Sobibor gebracht en daar vermoord.


Maker van het naambordje: Amiek Krakers

Johanna van Dijk

Geboren: 24 december 1884 Laren

Overleden: 1 mei 1943 Laren

Bereikte de leeftijd van 58 jaar

Beroep: huisvrouw

Johanna liep toevallig langs een samenscholing in de dorp, toen er geschoten werd. Zij werd dodelijk getroffen. Zij was moeder van 10 kinderen.

Nicolaas Van Dijk trouwt op 28-1-1903 in Laren met Johanna Bakker. Nicolaas is leerlooier en samen wonen ze op de Jagersweg 10 in Laren. Zijn vrouw Johanna overlijdt op 3-4-1912. Vader Nicolaas blijft achter met 4 kleine kinderen. Hij hertrouwt in 1913 met een vrouw die curieus genoeg ook Johanna Bakker heet (28 jaar oud).

‘Op 1 mei 1943 des n.m. te 18.45 uur (kwart voor zeven) is door een patrouille van de S.A. onder leiding van S.S. Obersturmfuhrer, Heichenrieder uit Bussum, geschoten op een troepje opgeschoten jongens, dat op De Brink bij de ijstent van Rutgers stond. Het bevel tot verspreiden werd niet snel genoeg opgevolgd, daarna volgde het schieten, waarbij een vrouw (moeder van 10 kinderen) genaamd Johanna Bakker, echtgenote van N. van Dijk, Jagersweg, in het hoofd is getroffen en dodelijk gewond werd. In Ziekenhuis opgenomen. Een 17-tal jongens is gearresteerd en in de jongensschool opgesloten. Bedoelde vrouw te 10.40 uur overleden’.

Afb. IJssalon Rutgers (foto familiearchief Rutgers)


Maker van het naambordje: Chris Bogaers en Karen van den Berg

Joseph de Leeuw

Geboren: 15 december 1872 Noordwijk

Overleden: 17 oktober 1944 Theresienstadt

Bereikte de leeftijd van 71 jaar

Beroep: directeur NV Metz & Co

Joseph de Leeuw, directeur van NV Metz & Co te Amsterdam, was een zoon van Hartog de Leeuw en Cato van Norden. Hij trouwde 26 Mei 1904 met Catharina Schönberg in Amsterdam, een dochter van Levie Schönberg en Henriette van Norden. Het echtpaar kreeg drie kinderen waarvan Hendrik en Kitty de oorlog hebben overleefd. Alleen Henriette is met haar gezin op 7 Juli 1944 in Auschwitz vermoord. (Zie Henriette Pfeffer- de Leeuw in dit document).

Joseph's vrouw Catharina Schönberg overleed op 9 October 1930. Hij hertrouwde op 17 September 1935 in Bath (GB) met de actrice Elisabeth Herzberg, een dochter van Abraham Michael/Michel Herzberg en Rebecca Person (overleden in Amsterdam 19 Mei 1938).

Elisabeth Herzberg was eerder gehuwd met de journalist Paul Florus Sanders, van wie zij op 28 Augustus 1935 is gescheiden. Hun zoon Benjamin overleefde de oorlog, evenals Paul Florus Sanders zelf; die vertrok in 1947 naar de USA.

Zij kwamen eerst in de zgn Barneveldgroep [1] (bevoorrechte groep Joden) en werden daarna op 29 september 1943, toen de Joodse raad werd opgeheven, naar Westerbork overgebracht. Elisabeth wist uit Westerbork weg te komen. "Ik ben uit Westerbork weggelopen. Ik had toestemming of vergunning om vanuit Westerbork naar Amsterdam te gaan om bepaalde zaken te regelen en ik ben niet meer teruggegaan. Ik ben toen bij en met behulp van Victor van Vriesland ondergedoken".

Joseph werd toen gestraft en naar een zwaardere barak verplaatst en mogelijk daarom ook eerder gedeporteerd naar Theresienstadt en daar op 17 oktober 1944 overleden aan een longontsteking.


[1] de Barneveld groep - joodsamsterdam

https://www.joodsamsterdam.nl/de-barneveld-groep/


Zijn vrouw Elisabeth Herzberg heeft de Sjoa overleefd en overleed in Laren op 98-jarige leeftijd. Echter op haar registratiekaart van de Joodse raad is vermeld dat zij op 7/8 Januari 1944 in Westerbork werd vermist. Na de oorlog verbleef zij volgens opgave van Metz & Co op de St. Jansweg in Laren in Huize Leeuwerik.

Joseph’s zoon Hendrik was op het moment van het uitbreken van de oorlog in Paris voor zaken. Hij is niet naar Nederland teruggekomen, maar via Portugal en Engeland naar Amerika gegaan. Daar heeft hij geprobeerd zijn vader naar Amerika te krijgen en ook zijn 2 dochters (Kittie en Hannie uit 1934 een 1936) uit een eerste huwelijk. Zijn vader wilde niet, hij dacht dat het wel los zou lopen. Bij de 2 dochters is dat gelukt op 22 juni 1943. Hendrik is in Amerika weer getrouwd.

Maker van het naambordje: Annelies van Amersfoort

Karl Heinz Pfeffer

Geboren: 27 januari 1906 Düsseldorf

Overleden: 7 juli 1944 Midden-Europa

Bereikte de leeftijd van 38 jaar

Beroep: advocaat

Henriette Pfeffer-de Leeuw

Geboren: 1 oktober 1909 Amsterdam

Overleden: 7 juli 1944 Auschwitz

Bereikte de leeftijd van 34 jaar

Beroep:

Thomas Pfeffer

Geboren: 22 november 1936 Amsterdam

Overleden: 7 juli 1944 Auschwitz

Bereikte de leeftijd van 7 jaar

Jan Peter Pfeffer

Geboren: 3 mei 1934 Amsterdam

Overleden: 7 juli 1944 Auschwitz

Bereikte de leeftijd van 10 jaar

Karl Heinz Pfeffer, advocaat en procureur, was in 1906 in Düsseldorf geboren als zoon van Salomon Pfeffer en Anna Marum. Hij trouwde op 12 September 1932 in Laren (NH) met de daar woonachtige Henriette de Leeuw, een dochter van Joseph de Leeuw en Catarina Schönberg. Het echtpaar kreeg twee zonen, t.w. Jan Peter in 1934 en Thomas in 1936.

Vanaf 6 October 1938 woonde het echtpaar in de Milletstraat 27 III in Amsterdam, maar verhuisde op 22 Augustus 1940 naar de Engweg 16 in Laren. Nadat zij nog in Blaricum op de Noolseweg 39 hebben gewoond, verhuisde het gezin op 17 Augustus 1942 naar de Oude Schans 90 II in Amsterdam en per 12 Juni 1943 naar de Reitzstraat 25 I.

Op 26 Mei 1943 werd het gezin van Karl Heinz Pfeffer afgevoerd naar Kamp Westerbork. Hij zelf werd daar werkzaam voor de Joodse Raad en verbleef in barak 41. Zijn beide kinderen verbleven samen met hun moeder eerst nog in barak 58 maar werden later overgeplaatst naar barak 61. Moeder bleef in barak 58.

Op 25 Februari 1944 werden allen op transport gesteld naar Theresienstadt waar zij enkele maanden bleven, totdat zij op 18 Mei 1944 van Teresienstadt naar Auschwitz werden gedeporteerd. Uiteindelijk zijn Karl Heinz Pfeffer, zijn vrouw Henriette de Leeuw en zijn kinderen Jan Peter en Thomas daar op 7 Juli 1944 vermoord.

Bron: Joodsmonument.nl


Maker van het naambordje: Annelies van Amersfoort


Paul Ernst Pfeffer

Geboren: 26 november 1910 Düsseldorf

Overleden: 8 januari 1945 Dachau

Bereikte de leeftijd van 34 jaar

Beroep: secretaris

Paul Ernst Pfeffer, geboren in Düsseldorf, was net als Karl Heinz een zoon van Salomon Pfeffer en Anna Marum. Paul is, volgens het archief van de Gemeente Rotterdam, in Juni 1933 naar Nederland gekomen. Woonde eerst in Den Haag, daarna Rotterdam, later in Voorburg en Laren om uiteindelijk in Juli 1942 in Amsterdam in Asterdorp terecht te komen.


Hij was werkzaam bij het modehuis Heinemann & Ostwald, welke zaken had in Rotterdam en Den Haag. In Januari 1939 werd hij genaturaliseerd tot Nederlander.


Hij trouwde in Kamp Westerbork op 29 October 1943 met de op 29 Augustus 1923 in Keulen geboren Lilian Helene Katz. Een van de trouwgetuigen is Theodor Tobias, 61 jaar, koopman. De andere trouwgetuige is Georg Rosenbaum, 44 jaar, chemicus. Beide getuigen wonen in Westerbork. Opvallend is dat ook de vader van Lilian Katz in Westerbork (her)trouwd is.


Lilian woonde voor haar deportatie naar Westerbork nog ongehuwd in de Beethovenstraat 81 III in Amsterdam; Paul Ernst Pfeffer woonde vanaf Juli 1942 op de Blauwe Distelweg 1 in het Asterdorp in Amsterdam-Noord, waar ca. 300 Joden door de Duitsers gedwongen werden gehuisvest. Voordien woonde hij in Laren. Na deportatie naar Westerbork verbleven beiden in het z.g. “Stammlager” van Westerbork waar Paul Ernst een baantje had als typist en daardoor was “gesperrt wegens functie”. Hij moest verblijven in barak 41 en Lilian in barak 46 en later in barak 61.


Op 4 September 1944 echter werden Paul en zijn echtgenote Lilian op transport gesteld naar Theresienstadt. Lilian Pfeffer-Katz heeft de Holocaust overleefd maar Paul Ernst daarentegen werd vanuit Theresienstadt op 1 October 1944 gedeporteerd naar Auschwitz maar is uiteindelijk op 8 Januari 1945 in het concentratiekamp Dachau om het leven gekomen.


(Paul Ernst en Lilian Katz gaan samen met de vader van Katz (Film importeur) en Jo de Leeuw naar Theresienstadt op dezelfde datum)


Maker van het naambordje: Annelies van Amersfoort

Benjamin van Praag

Geboren: 30 september 1870 Amsterdam

Overleden: 2 juli 1943 Sobibor

Bereikte de leeftijd van 72 jaar

Beroep: briljantsnijder

Celina van Praag-Hollander

Geboren: 25 december 1887 Amsterdam

Overleden: 2 juli 1943 Sobibor

Bereikte de leeftijd van 55 jaar

Beroep: pianolerares

Benjamin trouwt op 6 november 1907 met de pianolerares Lien Hollander. (Ze had een conservatoriumopleiding gedaan en was concertpianiste. Zij gingen wonen op de Van Woustraat 166-III, hoek Tolstraat, boven de kruidenierswinkel van P. de Gruyter. Samen krijgen zij een zoon Bernard (*1910). Uit de administratie van de Algemene Nederlandse Diamantwerkers Bond (ANDB) blijkt dat Benjamin in zijn jonge jaren als briljantsnijder werkzaam was. Binnen de Bond hebben de verschillende specialismen hun eigen vertegenwoordigers; naast briljantslijpers zijn er roosjesslijpers, briljantverstellers, roosjesverstellers, kapslijpers en klovers. Benjamin vertegenwoordigt (tenminste vanaf 1902) binnen de ANDB de belangen van de briljantsnijders. Hij is een echte vakbondsman, die zijn hele werkzame leven lid blijft van de ANDB. In 1928 verhuist het gezin naar een ruime, moderne flatwoning aan de Noorder Amstellaan 147-II, boven ‘Dames maatkleren atelier Blach’.

Zijn huis is een centrale plek voor allerlei vakbondsactiviteiten en Benjamin wordt voor allerlei commissiewerk gevraagd, naast zijn bezoldigd penningmeesterschap van de ANDB. Als professioneel bestuurder is hij Onderkant formulier ook lid van de Amsterdamse Bestuurdersbond (A.B.B.). Wanneer de huurcommissiewet wordt aangenomen worden op verzoek van de vakcentrales in de Huurcommissies ook vertegenwoordigers uit hun midden gekozen die de huurdersbelangen vertegenwoordigen. Ook Benjamin van Praag wordt in 1917 hierin benoemd voor het gebied: de grachten, de Jordaan en het Prinseneiland. In 1928 is Henri Polak voorzitter van het Wereldverbond van diamantbewerkers. Samen met Van Praag reist hij naar Antwerpen voor besprekingen. Ook was Benjamin tijdens de Spaanse Burgeroorlog bestuurslid van de Commissie Hulp aan Spanje.

In april 1940 besluit hij met pensioen te gaan. In de Bondsvergadering van de ANDB leest voorzitter Henri Polak een brief voor van zijn penningmeester Benjamin van Praag dat deze zich niet verkiesbaar stelt voor een nieuwe ambtstermijn, omdat hij het tijd vindt voor een jongere kracht. Kort na zijn pensionering verhuizen Lien en Benjamin in juli 1940 naar de Lingenskamp in Laren. Veel van zijn zakelijke relaties wonen er; o.a. zijn mede ANDB-bestuurslid en Eerste Kamerlid dr. Henri Polak en Isidore Keesing van de Raad van Arbeid. In februari 1941 moeten alle Joden zich melden bij de gemeente Laren voor een aanmeldingsbewijs. Tegen een leges van één gulden dient men zich een aanmeldingsbewijs te verschaffen, zodat duidelijk wordt hoeveel joden er in Laren woonachtig zijn. <foto incopie>

Afb. Bestuur ANDB (1919): In januari 1943 worden Benjamin en Lien door de Duitse bezetter gedwongen naar het joden ghetto in Amsterdam te verhuizen. Zij geven veel van hun spullen bij de buren Duurland op de Lingenskamp in bewaring. (Die worden na de oorlog weer teruggeven aan de nabestaanden). Ze krijgen een woning aan het Transvaalplein 19-I. Benjamin (72 jr) heeft van de Joodse Raad een Sperre gekregen en is officieel vanaf 1-9-1942 als medewerker Algemene Dienst werkzaam op de Houtmarkt 10. Samen worden ze tijdens de laatste grote razzia in Amsterdam Zuid en Oost op 20-6-1943 op het Transvaalplein verzameld en afgevoerd naar kamp Westerbork. Celina belandt in barak 58 en Benjamin in barak 93. Op 29-6-1943 gaan ze samen op transport en worden ze enkele dagen later vergast in Sobibor. Zoon Bernard overleeft de oorlog.

Bron: Aaldrik Hermans


Maker van het naambordje: Chris Bogaers en Karen van den Berg

Bernard de Leeuw

Geboren: 11 april 1893 te Delden

Overleden: 16 juli 1943 Sobibor

Bereikte de leeftijd van 50 jaar

Beroep: drukker

Sara de Leeuw-Krant

Geboren: 12 maart1899 Hilversum

Overleden: 16 juli 1943 Sobibor

Bereikte de leeftijd van 44 jaar

Samuel Joseph de Leeuw

Geboren: 8 oktober 1922 Amsterdam

Overleden: 16 juli 1943 Sobibor

Bereikte de leeftijd van 20 jaar

Beroep: drukker

Bernhard de Leeuw en zijn vrouw Sara Krant wonen aan het begin van de Tweede Wereldoorlog op de Oude Naarderweg 5 te Laren. Hij is in 1920 getrouwd met de Hilversumse Sara Krant. Zijn oudere broer Joseph de Leeuw woont even verderop aan de Drift 25 te Laren. Wanneer de Duitse bezetter alle joden dwingt om te verhuizen naar Amsterdam, schrijft Bernhard de Leeuw zich daar in op adres Deurloostraat 44-II.

Arrestatie te Laren op 7-7-1943:

Paul Breemer en wordt samen met zijn Larense mede-onderduikers Bernhard en Sara de Leeuw en hun zoon Samuel nog diezelfde avond naar het Huis van bewaring in Amsterdam gebracht. De volgende dag worden ze naar de Hollandsche Schouwburg gebracht en op 10-7-1943 komen ze aan in Westerbork. Alle vier belanden ze in strafbarak 67. Op 13-7-1943 worden ze op transport gesteld naar Auschwitz en worden daar bij aankomst direct op 16-7-1943 vermoord. Sara van Dijk wordt op 27-08-143 in Auschwitz vermoord.


In de politie dag- en nachtrapporten van Amsterdam dd. 7-7-1943 om 19.30 uur staat: ‘Op 7 juli 1943 brengt de Larense hoofdagent Geurts vanuit Laren NH in opdracht van de Centr. Stelle (amb. Vlugt) de personen: Bernard de Leeuw, boekdrukker van beroep, zijn vrouw Sara Krant, zoon Samuel (student), Paul Bremer (kantoorbediende), wonende aan de Amstelkade 172-II (*Adam 15-6-1919). Van Dijk (*Rotterdam 25-1-1913) pianiste Prins Hendriklaan 34hs alhier, laatstgenoemde had direct doktershulp nodig, aangezien zij te Laren vanuit een 1-e verdieping op straat is gesprongen, waarbij zij inwendige kneuzingen heeft opgelopen. Dr. Brinkbok van de G.G. en G.D. heeft de hier in bewaring zijnde Van Dijk onderzocht en vastgesteld dat zij een wervelfractuur had bekomen.[3] Haar directe opname achtte hij noodzakelijk. Zij zal overgebracht worden naar het Nieuw Joods Ziekenhuis. Verdachte Van Dijk is door personeel van de G.G. en G.D. overgebracht naar de Hollandsche Schouwburg, aangezien zij eerst aldaar onderzocht moet worden alvorens zij naar het NJZ wordt overgebracht. L.L. Reek: Breedveld heeft haar mede overgebracht’.

In Huize De Leeuw wordt ook zoon Samuel gearresteerd. De 21-jarige student zit samen met zijn ouders, Paul Breemer en Sara van Dijk ondergedoken in Laren.

Bron: Aaldrik Hermans


Maker van het naambordje en motivatie: Eva Peters,

16 juli 1943 zal ongetwijfeld een mooie zomerse dag zijn geweest.

Nietsvermoedend prikkelde de zon voor het laatst de huid van de familie de Leeuw.

Met de wetenschap van nu hoop ik dat zij de zon nog gevoeld hebben en hun hart verwarmd is.

Justus Lissauer

Geboren: 26 april 1880 Amsterdam

Overleden: 24 september 1943 Auschwitz

Bereikte de leeftijd van 63 jaar

Beroep: persagent

Echtgenote was Elisabeth Vaz Dias.

Justus Lissauaer was deelgenoot in het Persbureau Vaz Dias te Amsterdam. De heer Vaz Dias zocht nieuwsfeiten en de heer Lissauer zocht correspondenten buiten de hoofdstad.

Zij woonden aan de Noolscheweg en Koloniepad in Laren.


Maker van het naambordje: Masami Furukawa


Arnold Cornelis Hijmans

Geboren: 16 april 1883 Amsterdam

Overleden: 21 december 1943 Birkenau

Bereikte de leeftijd van 60 jaar

Beroep:

Arnold Cornelis Hijmans was een zoon van Hijman Jacobus Hijmans en Sara Kerdijk. Hij huwde Hermana Cornelia Elizabeth Cora du Mosch in 1913 in Amsterdam. Zij overleed in 1936. Ze kregen drie kinderen, onder wie de hier onder vermelde Frans Cornelis Hijmans.

De twee andere kinderen, van wie er een al het huis uit was, hebben de oorlog overleefd. Arnold Cornelis Hijmans hertrouwde in 1938 in Laren met een niet-joodse vrouw. Ook zij heeft samen met haar kinderen de oorlog overleefd.

Door: Redactie Joods Monument


Maker van het naambordje en motivatie: Elize van der Werff,

Arnold zijn vrouw is in 1936 dood gegaan en in 1938 is hij opnieuw getrouwd. Hij had al drie kinderen, de andere twee hebben de oorlog overleefd en zijn tweede vrouw ook.

Zoon Frans is kunstschilder, doet dingen in het verzet en overleefd tenslotte toch de oorlog niet.

Ik heb ze allebei een gouden ondergrond gegeven. Van Arnold is een mooie familiefoto daarvan heb ik hem geprobeerd na te tekenen. En van Frans heb ik een zelfportret nagetekend, en er een klein stilleven onder gezet.

Omdat ik vond dat ze nog niet genoeg bij elkaar hoorden heb ik er nog goud gaas omheen gedraaid , nu kun je er niet meer omheen : dit zijn vader en zoon.

Frans Cornelis Hijmans

Geboren: 31 mei 1918 Amsterdam

Overleden: 31 maart 1944 Auschwitz

Bereikte de leeftijd van 25 jaar

Beroep: kunstenaar

Frans was kunstenaar. Zie zijn zeer uitgebreide biografie op:

https://www.joodsmonument.nl/image/2016/3/29/282949.pdf

MEMORIAMFH2011 (joodsmonument.nl)

Uit het laatste deel van de biografie van Frans:

Onderduik: Frans Hijmans heeft ondergedoken gezeten in de pastorie van Etersheim (NH), de standplaats van dominee Klaas Abe Schipper. Zijn echtgenote, de schrijfster Johanna E. Kuiper, was een ex schoonzuster van Johanna Insinger, die immers getrouwd was geweest met Esgo Kuiper. De schoonzusters waren goede vriendinnen en bleven dat ook na de scheiding. Johanna Kuiper was actief in het verzet en had een uitgebreid netwerk van onderduikadressen. Vanzelfsprekend hielp ze de nieuwe schoonfamilie van haar vriendin. In juli 1943 werd deze schuilplaats door de Gestapo ontdekt en overvallen.


Rik Schipper vertelt dat hij van zijn moeder heeft gehoord dat Frans zich mogelijk nog zou hebben weten te redden door dwars door een raam naar buiten te springen en zich in een sloot verborgen te houden. Hij zou niet veel later toch opnieuw verraden zijn. Dat verhaal klopt met de informatie in het Gedenkboek van rector C.P. Gunning, waarin staat dat Frans was ondergedoken ‘maar wist te ontsnappen’ en op zijn tweede adres weer door verraad is opgepakt.


Frans kwam op 2 september 1943 - via de Joodsche Schouwburg - aan in Westerbork en verbleef daar in strafbarak nummer 67, waar joden werden ondergebracht die zich niet vrijwillig gemeld hadden. Hij werd gedeporteerd op 19 oktober 1943. Hij stierf in Auschwitz op 31 maart 1944, hij was toen dus 25 jaar, zou in mei 26 geworden zijn.


Het is niet bekend of hij is omgebracht of dat hij aan ontberingen is bezweken. Hij was bij aankomst een gezonde, jonge man en heeft bijna een half jaar in Auschwitz doorgebracht. Waarschijnlijk was hij te werk gesteld. Er waren fabrieken op het kampterrein (onder meer IG Farben) waar de gevangenen werkten.


Zijn vader Arnold Cornelis Hijmans werd ook opgepakt en kwam - via Kamp Vught - in Auschwitz Birkenau aan op 15 november 1943. De vader stierf daar op 21 december 1943.

Het is niet bekend of zij elkaar nog hebben gezien.


Maker van het naambordje en motivatie: Elize van der Werff,

Vader en zoon.

Arnold zijn vrouw is in 1936 dood gegaan en in 1938 is hij opnieuw getrouwd. Hij had al drie kinderen, de andere twee hebben de oorlog overleefd en zijn tweede vrouw ook.

Zoon Frans is kunstschilder, doet dingen in het verzet en overleefd tenslotte toch de oorlog niet.

Ik heb ze allebei een gouden ondergrond gegeven. Van Arnold is een mooie familiefoto daarvan heb ik hem geprobeerd na te tekenen. En van Frans heb ik een zelfportret nagetekend, en er een klein stilleven onder gezet. Omdat ik vond dat ze nog niet genoeg bij elkaar hoorden heb ik er nog goud gaas omheen gedraaid , nu kun je er niet meer omheen : dit zijn vader en zoon.

Willem Horst

Geboren: 20 september 1896 Eemnes

Overleden: 7 oktober 1943 Laren

Bereikte de leeftijd van 47 jaar

Beroep: houtzager

Willem was werkzaam bij de houtzagerij Van Dijk. Hij maakte daar planken van de boomstammen. Later moest hij de zagen slijpen. Hij had 3 maanden voor het overlijden zijn 30-jarig jubileum daar gevierd.

Op 27 september 1943 liet een geallieerde bommenwerper zijn lading los boven Laren. Op diverse plekken in de buurt Elleboogweg, Klooster, Berkelaantje en Melkweg vielen verschillende bommen. Bij Horst op de Melkweg viel een fosforbom door het dak en op de trap door naar de kelder.


Dat was in de avond tussen 10.30 en 11 uur. Daar liep net vader Willem met zijn jongste zoon op zijn arm. Willem werd zwaargewond naar het St Jansziekenhuis vervoerd waar hij op 7 oktober is overleden. De jongste zoon Theo was door zijn vader beschermd en bleef ongedeerd. Ook de zoon Henk is toen in de kelder gevallen.


Iedereen was boven op bed en de 2 zusters van Alie (Jaan en Jopie) kregen fosforspatten en dus brandwonden op hun armen. Zij sprongen uit het raam in de armen van buurman Jan Rigter. Alie werd door moeder de trap afgegooid en met de anderen bij de trap opgevangen door de heer Koppel. Ook moeder Jaan en Jopie werden opgenomen in het ziekenhuis en Jopie moest later naar een ziekenhuis in Utrecht met roodvonk. Zij konden niet bij de begrafenis van hun man/vader zijn. Hij ligt begraven op het Sint Janskerkhof.


De heer Baum werkzaam als boekhouder bij houthandel Van Dijk, een Duitser die hier al voor de oorlog was, heeft persoonlijk de oudste zoon Kees (toen 20 jaar) uit Duitsland teruggehaald waar hij voor de arbeidsinzet moest werken. Kees heeft zijn vader nog gezien in het ziekenhuis. Enkele kinderen werden opgevangen bij de werkgever van Willem Horst. Daar bleven zij tot de woningbouwvereniging het huis weer hersteld had.


Na het overlijden van vader Willem had het gezin het moeilijk, maar de oudste kinderen konden al aan het werk en droegen zo bij aan het gezinsinkomen. In de rest van de oorlog is Kees in Laren gebleven, al dan niet soms verscholen voor de Duitsers. Zo was er een onderduikadres bij Nico van ’t Klooster. (Dat was op Melkweg 26 op de hoek).


Maker van het naambordje: Marcel Horst en familie

Josephina (Phien) Simonis

Geboren: 31 januari 1885 den Haag

Overleden: 1 februari 1945 Ravensbrück

Bereikte de leeftijd van 60 jaar

Beroep: kinderverzorgster

Phien Simonis had met haar 2 zusters in de jaren 20 een kinderhuis opgericht aan de Drift in Laren. Voor de oorlog werd dit druk bezocht door kinderen van de iets beter gestelde Nederlanders. Zo heeft daar ook Anne Frank gelogeerd.

Over de geschiedenis van dit huis is een boek verschenen getiteld een Badkuip aan de Drift.

Een badkuip aan de Drift – Historische Kring Laren


Op 15 november 1943 werd er in Laren een razzia gehouden door de Rotterdamse jodenjagers Tol, Pikhaar en Winkelman. Zij waren getipt over onderduikadressen in Laren.

Zij gingen eerst naar de Drift. Hier zaten in het huis 4 joodse kinderen ondergedoken. En ook nog enkele joodse volwassen onderduikers. Daarna naar de Engweg 15 in Laren. Daar arresteerden zij de onderduikgeeftser Marretje Stork met haar onderduikers. De tijdens de inval aangeschoten tuinman P. Lenselink lijkt de oorlog overleefd te hebben. Hij werd vermoedelijk niet gearresteerd. Naatje van Embden overleeft vermoedelijk de oorlog omdat ze uit de trein naar Westerbork gesprongen is.


Op de Drift:

De volwassen onderduikers waren: De 36-jarige Berta Keyser en De 47-jarige Amsterdamse Rozetta de Keijser. Zij werden op 28-1-1944 in Auschwitz vermoord.

De kinderen waren de uit Bussum afkomstige zusjes Zilverberg, Esther (17 jr.), Lena (12 jr.) en Juliana (10 jr.) en de nog maar vijfjarige Amsterdamse notarisdochter Carla Alice Schaap.

Het bakkersgezin Zilverberg werd pas eind januari 1943 gedwongen naar Amsterdam te verhuizen. Blijkbaar hadden ze een vermoeden van wat hun te wachten stond. Drie van hun kinderen werden rond die tijd in onderduik gedaan en zelf lieten ze hun bezittingen, waaronder hun trouwringen, achter bij vrienden. Ook Carla Schaap zat als kleuter ondergedoken in het Kinderhuisje. Toen haar ouders in januari 1943 gedwongen werden te verhuizen naar het Amsterdamse ghetto, werd Carla vermoedelijk in onderduik gedaan. Ondanks dat de Duitse bezetter het persoonsbewijs pas verplicht stelde voor personen vanaf 15 jaar, had haar vader, notaris Schaap, ervoor gezorgd dat zijn dochter onder de alias van ‘Carla van IJsselstein’ papieren had. Tijdens de verhoren door de Rotterdamse politie kwam men erachter dat ze Carla Schaap heette. Toen haar vader uit de kampen terugkeerde, zocht hij jarenlang naar zijn dochtertje.


De onderduikers en Phien Simons werden meegenomen.


De Larense arrestanten werden diezelfde middag naar Rotterdam getransporteerd en ondergebracht in het Huis van Bewaring. In Rotterdam aangekomen werd Phine van haar kinderen gescheiden. Op 10 december 1943 werden de onderduikers van de Drift en Engweg door een speciale transportdienst van de politie Rotterdam per trein overgebracht naar Westerbork. Bij Gouda wist een onderduikster van de Engweg, Schoontje van Embden, tijdens een toiletbezoek uit de rijdende trein te springen en ontsnapte.

Op 8 februari 1944 gingen de kinderen op transport naar Auschwitz. Om het ziekenhuis te ontlasten bevonden zich onder deze groep 400-500 zieke Joden. Dit transport werd daarom wel het meest beestachtige van alle transporten genoemd. Bij aankomst in Auschwitz op 11 februari 1944 werden de drie zusjes Zilverberg en Carla Schaap samen met 797 anderen rechtstreeks naar de gaskamer geleid. Ook de andere onderduikers zouden het leven laten in Auschwitz.


De arrestantenkaart van Phien laat zien dat ze verdacht werd van ‘Jodenbegunstiging’, een vergrijp dat bestraft werd met deportatie naar een concentratiekamp. 17 december werd Phien, samen met Marretje Stork van de Engweg, afgevoerd naar de vrouwenafdeling van kamp Vught, waar ze te werk werden gesteld bij het buitencommando ’s-Hertogenbosch.


Marretje had geluk en mocht na ruim een half jaar gevangenschap en een langdurig verblijf in de ziekenboeg op 20 juni 1944 naar huis terugkeren. Phien werd op transport gesteld naar Ravensbrück, een berucht concentratiekamp ten noorden van Berlijn, waar voornamelijk vrouwen waren geïnterneerd. Het merendeel van deze vrouwen waren politieke gevangenen en verzetsstrijders.

Phien ging mee met het laatste transport vanuit kamp Vught naar Ravensbrück, dat daags na Dolle Dinsdag op 6 september ’44 plaatsvond. In ‘die Hölle der Frauen’, zoals Ravensbrück ook wel werd genoemd, heerste een waar schrikbewind.


Op 1 februari 1945, in de extreem koude winter van ’45 en één dag na haar zestigste verjaardag, liet ook Phien Simonis in Ravensbrück het leven.


Maker van het naambordje: Rald Dutman